ปัญหาที่ ๙ คนเราต้องเกิดมากมายหลายชาติด้วยหรือ (ทีฆมัทธานปัญหา)

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า “ดูก่อนพระนาคเสน คำที่พระผู้เป็นเจ้ากล่าวว่า "สิ้นกาลนานนักหนาแล้วนั้น" คำว่า "นาน" นั้น หมายถึงอะไร"

พระนาคเสนทูลตอบว่า “ขอถวายพระพร หมายถึง กาลอันเป็นอดีต อนาคต ปัจจุบัน”

ม: “สังขารทั้งหลายมีอยู่นานทั้งนั้นหรือ”

น: “บางอย่างก็มี บางอย่างก็ไม่มี”

ม: “อะไรมี อะไรไม่มี”

น: “สังขารที่ล่วงลับดับสลายไปแล้ว แปรปรวนไปแล้ว ไม่มีส่วนสิ่งที่เป็นผลกรรม และสิ่งที่เป็นผลกรรมให้เกิดต่อไปนั้นยังมีอยู่นาน สัตว์เหล่าใดตายไปแล้ว สัตว์เหล่านั้นไปเกิดในที่อื่น สัตว์เหล่านั้นยังมีอยู่นาน ส่วนพระอริยบุคคลที่ดับขันธ์เข้าสู่พระนิพพานแล้ว ไม่มีอยู่อีก เพราะปรินิพพานแล้ว”

ม:"ถูกแล้ว "

จบทีฆมัทธานปัญหา

จบวรรคที่ ๒

วรรคที่ ๓

ปัญหาที่ ๑ เหตุที่ทำให้เวียนว่ายตายเกิดอันยาวไกล (อัทธานปัญหา)

      พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า “ดูก่อนพระนาคเสน ก็อะไรเป็นเหตุให้นามรูปต้องเกิดต่อไปอีกนาน”

      พระนาคเสนทูลตอบว่า “ขอถวายพระพร เหตุที่ทำให้นามรูปต้องไปเกิดอีกนานก็คือ ความไม่รู้แจ้งเห็นจริงว่า อะไรเป็นทุกข์ อะไรเป็นเหตุให้เกิดทุกข์ อะไรเป็นความดับทุกข์ อะไรเป็นทางให้ถึงความดับทุกข์

      แม้จะรู้โดยพิจารณาเห็นชั่วขณะหนึ่งๆ ก็ยังชื่อว่าไม่รู้จริง เพราะความรู้นั้นมิได้นอนแน่อยู่ในใจเป็นนิตย์ เพราะเหตุความไม่รู้จริงนั้น จึงให้สัตว์ทำดีบ้างทำชั่วบ้างเป็นบุญเป็นบาปขึ้น บุญบาปนั้นแลเป็นเหตุให้เกิดปฏิสนธิวิญญาณ (เกิดวิญญาณขึ้น) เมื่อมีปฏิสนธิวิญญาณเป็นรากแก้วอยู่ ก็เกิดนามรูปแล้วก็แตกกิ่งก้านเป็น ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ  ซึ่งเป็นประตูสำหรับการรับอารมณ์มีรูปเสียง เป็นต้น

      ต่อจากนั้นขณะเมื่อประสบสิ่งที่ชอบใจ ก็รู้สึกยินดีมีความสุขใจ ขณะเมื่อถูกสิ่งแสลงใจมากระทบ ก็รู้สึกยินร้ายเป็นทุกข์ใจเมื่อได้ความสุขก็ดิ้นรนจะให้ความสุขนั้นยั่งยืน เมื่อได้ความทุกข์ก็ดิ้นรนจะหนีทุกข์ให้พ้น

      เหตุความไม่รู้จริงนั้นแลจึงให้ยึดถือเป็นตัวเป็นตนเป็นเราเป็นเขาบ้าง ให้ยึดถือในอุบายต่าง ๆ  เพื่อจะให้ตนได้สมประสงค์บ้าง เพราะความยึดถือนั่นแลจึงให้สัตว์ทำดีบ้าง ทำชั่วบ้าง เกิดเป็นบุญ เป็นบาปต่อไปอีก ด้วยบุญบาปนั้นจึงให้เกิดมีนามรูปต่อ ๆ ไป ซึ่งแต่เดิมมีแต่นามรูปเป็นฐานความทุกข์ทั้งหลาย ก็กลายเป็นเรือนไป

      ขอถวายพระพร เมื่อยังไม่รู้จริงว่า อะไรเป็นทุกข์ อะไรเป็นเหตุให้เกิดทุกข์ อะไรเป็นความดับทุกข์ อะไรเป็นทางให้ถึงความดับทุกข์อยู่ตราบใด เหตุซึ่งจะให้เกิดนามรูปก็ยังคงมีอยู่ตราบนั้น ด้วยประการฉะนี้แล นามรูปจึงต้องเกิดต่อไปอีกนาน

      อนึ่ง เวลาเกิดดับ เกิดดับ ของนามรูปที่ล่วงเลยมานานแสนนาน จนบางครั้งทำให้ลืม นามรูปที่เกิดในเบื้องต้น และนานจนเบื้องต้นไม่ปรากฏ”

      ม: “เธอว่านี้ชอบแล้ว”

                                    จบอัทธานปัญหา